Saturnino Cuíñas Lois folclorista de Pontevedra

Saturnino Cuíñas Lois Cura de Cesullas e folclorista benemérito
Carballedo (Cotobade. Pontevedra) 21.12.1897.
Cesullas (Cabana de Bergantiños) 07.04.1978.

Tras ser capelán da Condesa de Torre Penela de Carballo e da familia Figueroa en San Martiño de Horto (Abegondo), Saturnino Cuíñas Lois foi enviado como párroco a Santo Estevo de Cesullas en substitución de Manuel López Porto. Preséntase en Cesullas o 10 de abril de 1931 coa súa nai Adelina e irmáns Aurelio e María.

Desde a chegada, a súa parroquia de presentación cobrou un importante dinamismo no eido relixioso, festivo, social e mesmo en infraestruturas. Creou coros parroquiais, deulle vida ás celebracións relixiosas do Nadal ou achegouse á xuventude a través das festas do catecismo. Foi unha persoa importante para que se construíse a estrada de Neaño a Baio.

Como pagamento polo seu labor, a corporación municipal nomeouno fillo adoptivo de Cabana de Bergantiños o 17 de marzo de 1956 cando cumpría as vodas de prata como párroco. Neste acto descubriuse unha placa de mármore na igrexa de Santo Estevo.

Desempeñou o seu traballo pastoral ata poucos momentos da súa morte, o 7 de abril de 1978. O seu pasamento foi todo un acontecemento social na comarca de Bergantiños. Asistiron veciños de concellos colindantes e a corporación municipal en pleno. O enterro foi oficiado polo arcebispo de Compostela Ángel Suquía. Quedou soterrado no cemiterio parroquial.

Cinco anos despois, o 21 de agosto de 1983, o Concello de Cabana de Bergantiños realizoulle unha homenaxe póstuma e recoñeceuno como fillo predilecto. Nos actos culturais participaron as corais Coral de Bergantiños, Toxos e Flores de Ferrol, Follas Novas, Lembranza e Cántigas da Terra da Coruña, o grupo folc Marea Baixa de Carballo, os grupos folclóricos da Asociación Cultural Río Anllóns de Ponteceso e do colexio público As Revoltas de Cabana; o humorista O Xestal deleitou os asistentes cos seus divertidos chistes e despois cantou por primeira vez en público acompañado por Xosé Manuel Eirís que tocaba unha das zanfoñas que pertencera a Saturnino Cuíñas. Como fin de festa, Andrés Rei dirixiu a interpretación do famoso Berro Seco. Tamen se colocou unha placa conmemorativa na fachada da ermida de San Fins.

Saturnino Cuíñas e o San Fins do Castro

A romaría do San Fins do Castro, festa patronal por excelencia de Cabana de Bergantiños, é filla de Saturnino Cuíñas porque a dotou duns elementos singulares e únicos que a distinguen doutras romaxes galegas.

A personalidade do cura de Cotobade está presente no Berro Seco "un triple berro informe, a coro, no que cada quen participa como pode", en palabras do propio Cuíñas. Hai escritores que encontran no Berro Seco reminiscencias dun pasado celta, outros emparéntanos cos urros lanzados polos canteiros ó subiren grandes pedras.

Un segundo elemento achegado por Cuíñas ó San Fins foi o Santo de Pólvora, pequena falla con movemento que representa oficios tradicionais coma o dos canteiros ou o dos afiadores. A presenza da foguetería continúa tamén coa Traca e a Roda de Fogo.

Por último, Saturnino Cuíñas converteu o San Fins do Castro na capital galega da música tradicional. As mellores agrupacións folclóricas, coros, bandas de música e grupos de gaitas, entre eles Os Enxebres de Neaño, acudían cada un de agosto a Cabana de Bergantiños para amenizar procesións e merendas ata a caída do día.

A importancia como folclorista

Saturnino Cuíñas naceu con alma de músico. Desde a súa infancia, rodeado de bailadores e gaiteiros, tomou compromiso de rescatar a memoria musical de Galicia. Así, a súa memoria prodixiosa foi quen de conservar coplas e cantos do seu Cotobade natal, como tamén melodías Cabana, Ponteceso, Carnota, Corcoesto, Cambados. Todo ese legado folclórico, retido na súa cabeza, foille cedido, sen nada a cambio, a toda persoa que se achegase a el. De todos modos, sería a agrupación coruñesa Cántigas da Terra, grazas á amizade co seu director, Adolfo Anta Seoane, quen tivo a fortuna de recoller no seu arquivo musical todo o traballo de recolleita desenvolto por Cuíñas ó longo de toda a súa vida. Entre a obra recollida están as foliadas de Augasantas, de Bora, de Vilaxoán, de Corocoesto, de Trabazo ou de Corcoesto. Ou as pandeiradas de Cesullas, de Ponteceso, de Loureiro ou de Carnota. E tamén os alalás de Cerdedo, de Santo Ourente ou de Carballedo. Cantos de aninovo, de berce e de canteiros enriquecen o legado.

Ademais de compilador de música tradicional, Saturnino Cuíñas foi un excelente músico tradicional. Chegou a dominar instrumentos como a gaita, a pandeireta, o bombo, a bandurria, o harmonio e a zanfoña. Na súa época, xunto con Faustino Santaelices, foi unha das poucas persoas de Galicia que interpretaba a zanfoña. Unha das súas históricas zanfoñas foille entregada a Cántigas da Terra o 1 de agosto de 1945 na romaría de San Fins. Despois, Cántigas interpretaría con ela cantos de cego por distintos escenarios do país.

Como mérito polo seu labor folclórico, a Real Academia Nosa Señora do Rosario concedeulle a Medalla de Ouro de Primeira Clase do Premio Marcial del Adalid. Os actos de entrega tiveron lugar o 24 de agosto de 1954 na Casa da Cultura da Coruña. En xornada de tarde, na Praza de Touros da cidade herculina celebrouse unha festa folclórica coa participación das agrupacións Cantigas e Agarimos de Santiago, Follas Novas, Aturuxo e a Masa Coral da Fábrica de Tabacos da Coruña.

ttp://www.concello-cabana.es/ga/web/index.php?mod=int&tip=3&lug=3


Moncho Do Orzán
Por certo, Cántigas da Terra custodia no seu arquivo dúas zanfonas centenarias. Unha pertenceu a Perfecto Feijóo (doada polo seu fillo Carlos) e a outra a Saturnino Cuíñas. Sen dúbida ambas as dúas sobrepasan con creces os 100 anos e posíbelmente os 150 tamén.